7,5% ALC./VOL

Kompel Nostalgia Collection Batch NO.2 - Schachtknoop

Release datum: 29.03.2021

HET VERHAAL:

DE SCHACHT- OF KRAVATTENKNOOP 

EEN KNOOP IN EEN KABEL?

Eind 1960, om één uur ’s nachts rinkelt de telefoon thuis naast het bed: uit de ondergrond, 700 meter diep, belt de chef-porion van de schachten op nachtpost: 

“Machien 1 is stilgevallen en hier op 700 is alles kapot, alle poutrellen en sporen dooreengesmeten en krom, niemand weet waarom! ” 

De schachten, die twee grote ronde putten waarlangs je afdaalt naar de ondergrond, 800 meter diep, 6.10 meter diameter, met waterdichte wanden, poutrellen, sporen voor de kooien, buizen, kabels, ladders. In iedere schacht twee ophaalmachines, iedere machine bedient twee kooien, de ene kooi komt op terwijl de andere afdaalt, elkaars tegengewicht. Vier kooien in één schacht. 

Een wereld op zich, die twee schachten, vijfduizend mensen gaan er dagelijks door op en af, in de kooien. Alleen 12 schachtmannen werken ’s nachts in de schachten, bovenop de kooien, op de poutrellen en de laddervloeren. In het licht van hun koplampen zien zij de schacht om zich heen, onder hen is het donker maar zij weten dat daar een gat gaapt, 800 meter diep, daarom droeg Louis ook altijd zijn ceintuur met de veiligheidsketting. In het weekend, overdag, zien ze heel hoog boven zich een lichtpuntje, een postzegel groot, daar is den dag, de bovengrond. 

OP 700 ALLES KAPOT

Aan de telefoon dus die nacht: “op 700 is alles kapot en machien 1 is stilgevallen!” Een half uur later staat de schachtman met een ploegje van vier bovenop een kooi van machien 2. Wij gaan de schacht afzoeken. Heel langzaam laat de machinist ons door de schacht afzakken. In het licht van onze koplampen kijken wij zoekend rond. Naast ons hangen de twee kabels van ophaalmachine 1, roerloos stil. Niets abnormaals te zien, langzaam gaat het dieper. Tot op 400 meter. Halt … onze ogen vallen uit ons hoofd van verbazing en ongeloof. Wij zien een knoop in de platte kabel, met een 2 meter lange lus eraan. Een strak aangehaalde knoop, niet in een touwtje maar in een platte stalen kabel van 15 cm breed en 2 cm dik. Dit kan je niet geloven, maar de knoop hangt daar voor onze ogen. Wat is er in godsnaam gebeurd? 

OPHAALMACHINES: NIET ZO MAAR LIFTEN

Om het te begrijpen moet je weten hoe ophaalmachines werken, een beetje technisch maar toch goed om weten.

In iedere schacht werken twee ophaalmachines en iedere machine bedient twee kooien, die samen aan één enkele ronde kabel hangen. De kabel vertrekt van kooi 1 naar ‘den dag’, loopt boven in de schachtbok over één van die grote wielen - de moletten -, vandaar schuin naar de grond het ophaalgebouw in, maakt een halve toer over de ophaalmachine, terug schuin naar boven over de naastliggende molette en dan naar onder de schacht in, naar de kop van kooi 2. De ophaalmachine trekt aan één kant de kabel op en laat hem aan de andere kant af, één kooi komt op terwijl de andere afdaalt. Zij zijn elkaars tegengewicht, dat is belangrijk.

Op het eind van de rit is één kooi boven, de andere hangt onder op 700.

DE RONDE EN DE PLATTE KABEL

De ophaalkabel is héél zwaar. Hij draagt een kooi van 20 ton. Op de foto zie je een uitgesneden stuk kabel, een pols dik. Eén meter weegt 15 kilo. 

Er is ook nog een platte kabel, wat doet die daar?

Wel, die platte kabel is tegengewicht voor de ronde kabel. Je moet weten, de kooi onder hangt aan 700 meter ronde kabel en die kabel zelf weegt meer dan 10 ton. Ook die 10 ton vraagt om tegengewicht. Om dat op te lossen hangen ze onder de bovenste kooi een platte kabel, die is zo lang als de schacht diep is, tot 25 meter onder 700, daar neemt hij een korte bocht en stijgt dan op naar de onderkant van de andere kooi. Al wat die platte kabel moet doen is even zwaar zijn als de ronde kabel en gelijktijdig op en af gaan, gewoon tegengewicht spelen. Daarom weegt hij even zwaar, ook 15 kilo per meter, maar hij is plat: 15 cm breed en 2 cm dik. Hij móet plat zijn, hij moet onderaan bliksemsnel een heel korte bocht kunnen maken, 180 graden omdraaien over maar één meter breedte.

DAAR STAAN WE DAN, 400 METER DIEP OP DE KOOI

En wij staren naar de knoop en breken ons het hoofd, wat is er gebeurd? Wij seinen met de bellekabel plus bas - lager. Langzaam dalen wij verder af naar 700. Daar ligt inderdaad alles overhoop: poutrellen en sporen, alles krom en verbogen. Wij verstaan het nog altijd niet. Wij dalen verder af onder de laadplaats van 700, door de ladders nu. 

En dan zien wij het: … het is fout gegaan in ‘de zagerij’. 

DE ZAGERIJ? 

De kooien vliegen op en af tegen 72 km/uur, dat is 20 meter per seconde. De platte kabel daalt af naar de bodem van de schacht, tot 25 meter onder 700, daar maakt hij razend snel een smalle bocht van maar één meter breed en stijgt terug op, omhooggetrokken door de stijgende kooi. 

De lus onderaan zou wild heen en weer willen slingeren. Dat mag uiteraard niet, daarom wordt zij geleid door zware eikenhouten balken waartussen de op- en afgaande kabels geleid worden. De snelle zware kabels zagen langzamerhand gleuven in het harde eikenhout, daarom heette dat ‘de zagerij’.

EEN DIKKE STEEN

Maar die nacht is machien 1 volle vaart in beweging. Machien 2 daarnaast staat stil: op 700 wordt de kooi geladen met wagens stenen. De wagens lopen de kooi in en stoppen met een schok. Een dikke steen valt van een wagen, rolt in de schacht en valt toch wel in de zagerij van het naastliggend machien 1, dat volop in beweging is. De platte kabel is bliksemsnel door de zagerij aan ’t afdalen. De steen valt in het gat van de zagerij en blijft daar steken …, de dalende kabel kan niet meer door …, maar hij blijft komen en begint zich in lussen op te stapelen bovenop de zagerij …, onder de zagerij daalt de kabel links niet meer af …, maar de kabel blijft rechts opgaan …, de lus onder de zagerij wordt opgegeten…

Nu gaat het allemaal bliksemsnel. Een halve seconde duurt het en de lus onder zagerij is op …, de kabel zit vast tegen de onderkant van de zagerij … 

Nu moet er iets kapot gaan, groot geweld, 30 ton in beweging tegen 20 meter per seconde, weet je wel. De platte kabel is de sterkste …, hij smijt de poutrellen en eiken balken van de zagerij de lucht in, als een kaartenhuisje. 

Eén grote warboel en daartussen zwaaien de opgestapelde kabellussen omhoog…, zij blijven ineen hangen …, één lus haakt zich vast achter het onderste uiteinde van een verticale spoorrail …, nog trekt de kabel door…, de knoop wordt strak aangetrokken. …, de opgaande kabel hangt met zijn lus vast. De kabel breekt niet …, de reuzensterke ophaalmachine trekt door …, het is de zware constructie van de laadplaats die compleet kapot getrokken wordt tot een kluwen van kromme poutrellen en sporen.

Twee seconden heeft het allemaal geduurd, 20 meter per seconde, weet je wel.

De ophaalmachine voelt een overbelasting, loopt nog 300 meter uit en valt dan stil. De knoop hangt roerloos op 400 meter.

Maar dat weet op dat moment nog niemand.

EN DAN ... DE SCHACHTMANNEN

Eerst zal ploegbaas naar de telefoon gaan, zullen wij ‘schachtbezoek maken’, moeten wij de knoop vinden op 400 meter en de kapotte zagerij onder 700.

En dan pas begrijpen, mekaar vol ongeloof aanstaren. 

Het is dan drie uur ’s nachts.

Tegen vier uur ’s nachts komen de ingenieurs kijken. Ook de directie wil het zien.

Machien 1 zal stil liggen tot in het weekend, wij kunnen niet werken terwijl machien 2 volle bak moet ophalen. In het weekend zal de platte kabel vervangen worden, de knoop wordt eruit gebrand en de schachtmannen trekken een exclusieve foto. 

Niemand anders in de geschiedenis van de mijnbouw, wereldwijd, zal ooit zo een foto maken.

De schachtmannen zullen tussen vrijdagavond en maandagmorgen een fenomenaal bewijs leveren van hun vakmanschap en grote inzet. Op 700 herbouwen zij een volledig nieuwe laadplaats en een nieuwe zagerij. Dag en nacht zijn ze in de weer, zoals ze dit trouwens ieder weekeinde waren.

Schachtmannen maakten rare zaken mee. Maar een ‘kravattenknoop’ in die superzware kabel ... Dat wordt 50 jaar later nog naverteld. 

Bron: Stichting Erfgoed Eisden